fbpx
Cmentarz Żydowski w Berlinie-Weißensee: jesienny spacer śladami historii

Cmentarz Żydowski w Berlinie-Weißensee: jesienny spacer śladami historii

Listopad to czas, kiedy wspominamy zmarłych i oddajemy hołd ich pamięci. W Polsce, gdzie dominującą religią jest katolicyzm, to szczególny okres zadumy i refleksji. Jesień sprzyja przemyśleniom o przemijaniu, a spacery wśród opadających liści stają się okazją do wyciszenia. Cmentarz Żydowski w Berlinie to miejsce, które idealnie wpisuje się w ten nostalgiczny klimat. Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego warto odwiedzić to wyjątkowe miejsce w sercu Berlina.

Historia i architektura Cmentarza Żydowski w Berlinie

Cmentarz Żydowski w Berlinie, zlokalizowany w dzielnicy Weißensee, to imponujące, 42-hektarowe miejsce spoczynku z 115 000 grobami. Został otwarty w 1880 roku jako czwarty cmentarz żydowskiej gminy na terenie Berlina.

Jego poprzednicy, w tym pierwszy cmentarz w dzielnicy Spandau, zostali zniszczeni, a nagrobki wykorzystano do budowy Cytadeli. Kolejny cmentarz na Großen Hamburger Straße zapełnił się już w 1827 roku, a podczas II wojny światowej został poważnie zniszczony. Podobny los spotkał cmentarz w Prenzlauer Berg, który również szybko wypełnił się grobami.

Cmentarz Żydowski w Berlinie: wejście i budynki z żółtej cegły
Wejście na Cmentarz Żydowski w Berlinie-Weißensee

W odpowiedzi na potrzeby rosnącej społeczności żydowskiej, w 1875 roku zakupiono teren przy ówczesnej ulicy Lothringenstrasse w Weißensee. Cmentarz zaprojektowany przez architekta Hugo Lichta, składa się z budynków z żółtej cegły i został zainaugurowany we wrześniu 1880 roku. Wkrótce potem odbył się tam pierwszy pogrzeb.

Plan cmentarza jest starannie przemyślany, podzielony na trójkąty, trapezy i prostokąty, z wytyczonymi strefami. Ścieżki łączą się na polach o różnych kształtach, a alejki są obsadzone różnorodnymi drzewami, takimi jak klon, lipa, leszczyna i dąb. Cmentarz dysponuje także dwoma salami żałobnymi, co umożliwia równoczesne przeprowadzenie dwóch pochówków.

Cmentarz Żydowski w Berlinie podczas II wojny światowej

Cmentarz Żydowski w Weißensee odegrał istotną rolę w społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, stając się schronieniem dla ukrywających się Żydów. Choć Berlin był intensywnie bombardowany, sam cmentarz przetrwał wojnę z niewielkimi zniszczeniami. Ocalono także cenne historyczne tomy pochówków, które dziś są bezcennym źródłem badań genealogicznych. Na terenie cmentarza spoczywają prochy ponad 280 Żydów zamordowanych w obozach koncentracyjnych.

W latach pięćdziesiątych XX wieku, przy wejściu na cmentarz, postawiono pomnik upamiętniający 6 milionów żydowskich ofiar nazistowskich prześladowań. Otaczają go tablice pamiątkowe z nazwami wszystkich obozów koncentracyjnych.

Po wojnie, w 1949 roku, dokonano ekshumacji Herberta Bauma, żydowskiego bojownika ruchu oporu, i przeniesiono jego zwłoki na cmentarz w Weißensee. Wówczas dawna Lothringenstrasse, przy której znajduje się cmentarz, została przemianowana na ulicę Herberta Bauma (niem. Herbert-Baum-Straße), co jest symbolicznym hołdem dla jego odwagi i poświęcenia.

Pomnik żydowskiej emigracji w Berlinie

Cmentarz Żydowski w Weißensee to żywy pomnik historii berlińskiej społeczności żydowskiej, który odzwierciedla wpływy emigracji oraz dążenie do integracji. Żydzi, podobnie jak wszyscy migranci, balansowali między pragnieniem asymilacji a potrzebą zachowania własnych tradycji.

Tradycyjne żydowskie nagrobki były skromne, równej wysokości, pozbawione ozdób, aby symbolizować równość wobec śmierci. Proste groby z kamienia miały być znakiem pokory, a co ważne – w odróżnieniu od katolickich cmentarzy w Polsce – żydowskie miejsca pochówku są nienaruszalne, co oznacza, że nie można ponownie używać tych samych grobów.

Jednak spacerując po Cmentarzu Żydowskim na Weißensee, można zauważyć, że wiele nagrobków odbiega od tych tradycyjnych założeń. Oprócz prostych, strzelistych pomników, spotkasz tam także monumentalne, bogato zdobione grobowce. To świadectwo, jak bardzo wpływ emigracji i chęć integracji wpłynęły na kulturę i zwyczaje berlińskich Żydów. Jak powiedział były przewodniczący żydowskiej gminy Albert Meyer:

Ten cmentarz jest bardzo nieżydowski. Normalnie wszystkie żydowskie cmentarze wyglądają podobnie, są skromne, Natomiast tutaj Żydzi żyjący w Niemczech próbowali naśladować zwyczaje chrześcijańskiego otoczenia i stworzyli własną kulturę pochówku, która zupełnie nie odpowiada żydowskiej tradycji.

Albert Meyer; Źródło: DW.com
Cmentarz Żydowski w Berlinie
Cmentarz Żydowski w Berlinie
Cmentarz Żydowski w Berlinie
Cmentarz Żydowski w Berlinie
Cmentarz Żydowski w Berlinie
Cmentarz Żydowski w Berlinie

Moje wrażenia po wizycie na Cmentarzu Żydowskim w Berlinie

Cmentarz Żydowski w Berlinie to miejsce, które od dawna chciałem odwiedzić. Pewnego słonecznego, jesiennego popołudnia w końcu nadszedł ten moment. Może zapytasz: dlaczego odwiedzać cmentarze? Dla mnie ten cmentarz to nie tylko zbiór nagrobków i grobowców, ale również miejsce o wyjątkowym, romantycznym nastroju.

Wielu ludzi przychodzi tutaj na spacery, aby zanurzyć się w historii Berlina. Największy Cmentarz Żydowski w Europie jest bowiem nie tylko świadectwem społeczności żydowskiej, ale także znaczącym fragmentem dziejów stolicy Niemiec. Jego niepowtarzalny klimat wprowadza mnie w stan melancholii, której tak bardzo poszukuję jesienią.

Gdy myślisz o cmentarzu, jakie obrazy przychodzą Ci na myśl? Równe alejki, szare betonowe nagrobki i morze plastikowych zniczy? Ja również mam takie skojarzenia. Jednak odwiedzając cmentarze w innych krajach i kulturach, można doświadczyć zupełnie innej perspektywy.

Cmentarz Żydowski w Berlinie może wydawać się zaniedbany – zarośnięte nagrobki, leżące gałęzie, a całość powoli pochłaniana przez naturę. Ale to właśnie ta dzikość i naturalne piękno sprawiają, że miejsce to ma wyjątkowy urok. Zamiast wywoływać smutek, roślinność oplatająca kamienne pomniki śmierci podkreśla piękno upływającego czasu, oddając hołd zarówno życiu, jak i przemijaniu.

Jak i kiedy odwiedzić Cmentarz Żydowski w Berlinie?

Jeśli planujesz jesienne spacery w Berlinie, warto odwiedzić Cmentarz Żydowski i pamiętać o kilku zasadach. Mężczyźni muszą mieć nakrycie głowy, które można wypożyczyć na miejscu.

Wejście na cmentarz jest bezpłatne, ale godziny otwarcia zmieniają się w zależności od pory roku, dlatego warto sprawdzić je na oficjalnej stronie przed wizytą. Cmentarz jest zamknięty dla zwiedzających w szabat (sobotę) oraz w święta żydowskie. Dla tych, którzy chcą zgłębić historię tego miejsca, dostępne są wycieczki z przewodnikiem.

Od 1977 roku budynki i teren Cmentarza Żydowskiego w Weißensee znajdują się na liście zabytków architektonicznych i ogrodniczych, co podkreśla ich unikalną wartość historyczną i kulturalną.

Wpis napisany za sprawą własnych doświadczeń i po wizycie na żydowskim cmentarzu w Weißensee oraz dzięki informacjom na oficjalnej stronie Förderverein Jüdischer Friedhof.