fbpx
Szczypta socjologii, czyli co to jest emigracja

Szczypta socjologii, czyli co to jest emigracja

Zastanawiasz się co to właściwie jest emigracja, jakie są jej rodzaje i jaka nauka się nią zajmuje? Socjologia migracji to dziedzina nauk humanistycznych, która na tapet wzięła sobie właśnie przemieszczanie się ludności po całym świecie. Migracje ciągle rosną i obecnie są wpisane w podstawowe prawa człowieka. Możecie zobaczyć to między innymi w raporcie World Migration Report. Spójrzmy chociażby na Unię Europejską – każdy obywatel UE może swobodnie poruszać się po jej terenie. To jest prawo, które dała nam UE i które całkowicie zmieniło podejście do podróżowania i podejmowania pracy za granicą. Piszę mojego bloga już dość długo, ale jeszcze nie wzięłam się za barki z socjologiczną definicją migracji, mimo że z zawodu jestem socjolożką. Teraz nadszedł ten dzień!

Tytułowa ilustracja jest autorstwa Anny Tucholskiej.

Co znajdziesz w artykule?

Definicja migracji, jej podział oraz formy

Pojęcie migracji

Słowo MIGRACJA pochodzi z języka łacińskiego migratio i oznacza przesiedlenie się. Zjawisko migracji zazwyczaj tłumaczy się zatem jako wędrówkę ludów i całokształt przemieszczeń prowadzących do zmiany miejsca pobytu na stałe lub czasowo. Ludzie migrowali od zarania dziejów, np. poszukując lepszego i bezpieczniejszego miejsca do życia. To między innymi dzięki migracjom ludności kształtowały się dzieje całych kontynentów.

Podział migracji

Przemieszczanie się można podzielić na te wewnątrz kraju i zagraniczne oraz na geograficzne, w dosłownym znaczeniu oraz na te w strukturze społecznej, które odzwierciedlają się awansem lub degradacją społeczną.

MIGRACJE POZIOME dokonują się w przestrzeni geograficznej i są względnie stałą zmianą miejsca zamieszkania.

Migracje poziome można podzielić na:

  • MIGRACJE WEWNĘTRZNE to ruchy wewnątrz kraju, np. migracje ze wsi do miast.
  • MIGRACJE ZEWNĘTRZNE to inaczej migracje międzynarodowe, czyli przemieszkanie się pomiędzy granicami państw.

MIGRACJE PIONOWE to zmiany w strukturze społecznej, np. poprzez awans lub degradację.

Formy migracji

Migracje przybierają różne formy i są rozpatrywane z perspektywy krajów przyjmujących lub ojczystych. Mówiąc po ludzku: dla jednego kraju przesiedlenia będą postrzegane jako emigracja, a dla innego kraju ten sam ruch ludności jest imigracją. Zmienia się tutaj jedynie perspektywa.

  • EMIGRACJA to wyjazd z kraju z perspektywy państwa wypychającego.
  • IMIGRACJA to przyjazd z innego kraju z perspektywy państwa przyjmującego.
  • REEMIGRACJA to powrót do kraju lub kolejna emigracja.
  • REPATRIACJA to również powrót do kraju, ale po długotrwałym przymusowym przesiedleniu się.

Co to jest emigracja?

Emigracja to, najogólniej rzecz ujmując, wyjazd z kraju rodzinnego do innego państwa w celu osiedlenia się. Kraj, do którego emigrujemy, nazywamy w socjologii krajem przyjmującym, goszczącym lub krajem pobytu, a ten, z którego wyjeżdżamy krajem rodzinnym lub wypychającym.

Jak można wywnioskować, mieszkając za granicami swojej ojczyzny jest się jednocześnie emigrantką oraz imigrantką. W kraju wypychającym (ojczystym) jesteśmy emigrantkami, a w kraju goszczącym jesteśmy imigrantkami. Tak, my Polacy również jesteśmy imigrantami. Imigrant to po prostu obcokrajowiec, cudzoziemiec w kraju swojego pobytu.

Jesteśmy nieobecnymi w kraju ojczystym i “obcymi” w miejscu aktualnego zamieszkania. Te dwie role społeczne występują jednocześnie wraz z wszystkimi swoimi konsekwencjami i problemami. Ba! Nawet nasz status społeczny może być inny w państwie rodzinnym i na emigracji.

Status społeczny na emigracji

Status społeczny na emigracji jest zazwyczaj niższy niż w kraju rodzinnym. Wyjątkiem są wykwalifikowani specjaliści ściągani specjalnie przez inne kraje i zatrudniani na stanowiskach eksperta. Ich pozycja zawodowa generuje im automatycznie również wysoki status społeczny. Kolejnym wyjątkiem będą MIGRANCI DOBROBYTU, czyli seniorzy, którzy całe życie odkładają na to, by na stare lata mieszkać w innym kraju, np. z łagodnym klimatem, ale również dobrą opieką zdrowotną.

Rodzaje emigracji

Jak już wspomniałam, ludzie migrują od zarania dziejów i zjawisko migracji towarzyszy nam od samych początków ludzkości. Jednak przyczyny emigracji znacznie zmieniły się na przestrzeni czasu.

Przyczyny emigracji można rozpatrywać biorąc pod uwagę:

#Decyzyjności

Analizując migracje bierzemy pod uwagę między innymi decyzyjność jednostki i czy przyczyna wyjazdu była dobrowolna czy przymusowa.

MIGRACJA PRZYMUSOWA to przesiedlenie się związane z naciskami politycznymi lub administracyjnymi. Decyzja o emigracji podejmowana jest pod naciskiem innych czynników zewnętrznych. Przykładem będą tutaj deportacje, przesiedlenia, ucieczki, ale również handel ludźmi. Migracje przymusowe mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne.

MIGRACJA DOBROWOLNA to sytuacja, gdy o emigracji decydujemy sami. Przyczyną może być niezadowalająca sytuacja w kraju i chęć polepszenia warunków życia. Jako migracje dobrowolne zaliczamy również takie, których dokonujemy pod presją środowiska lub by uciec przed problemami czy konfliktami.

#Celowości

Mówiąc o migracjach zawsze trzeba się zastanowić, jaki cel przyświeca osobom decydującym się na wyjazd i co chcą dzięki zmianie miejsca zamieszkania osiągnąć.

MIGRACJE EKONOMICZNE to wyjazdy motywowane poprawą sytuacji finansowej. Ten rodzaj migracji to pierwsze współczesne przesiedlenia dużych grup rozpoczęte w latach 60. XX wieku.

Ludzi emigrujących w celach ekonomicznych dzieli się na:

  • “migrantów przeżycia”, czyli osoby, których celem jest zdobycie środków niezbędnych im do przeżycia i zaspokojenia potrzeb podstawowych; mówimy tutaj o przymusie ekonomicznym;
  • “migrantów mobilnych”, czyli takich, którzy chcą poprawić swój standard życia i swój stan dobrobytu (np. wybudować nowy dom, wymienić samochód).

W migracjach ekonomicznych, biorąc pod uwagę celowość wyjazdu, wyróżniamy również:

  • migrantów zarobkowych, czyli osoby wyjeżdżające po to, by się dorobić, bez planu osiedlenia się. Wśród nich wyodrębniamy:
    • migrantów kontraktowych, gdy wyjazd jest odgórnie zorganizowany (są to np. delegacje, wymiany między firmami, szkolenia);
    • migrantów wahadłowych, czyli “ludzi na huśtawce”, którzy wyjeżdżają na pewien czas i cały czas mają regularny kontakt z rodziną i wracają do kraju; w naszej typologii Polaków za granicą będzie to Emigrant-Dojazdowy. 😛
  • migrantów handlowych, którzy mają cele komercyjne – zakup, sprzedaż towarów za granicą lub obniżenie kosztów utrzymania (przykładem mogą być tutaj handlarze niemieckimi autami).

MIGRACJE POZAEKONOMICZNE to takie, których głównym celem nie są korzyści materialne, nawet gdy będą one “skutkiem ubocznym” emigracji.

W migracjach pozaekonomicznych wyróżniamy:
  • migracje edukacyjne, których celem będzie nauka języka, zwiększanie kwalifikacji czy prowadzanie badań naukowych;
  • migracje religijne wynikają z pielgrzymek i mają na celu praktyki religijne (np. pielgrzymka do Mekki). Migracje religijne mogą być jednocześnie przymusowymi, gdy w kraju rodzinnym dochodzi do prześladowań na tle wyznaniowym;
  • migracje ekologiczne są wywołane przez klęski żywiołowe i katastrofy tj. powodzie, trzęsienia ziemi (przykładem będą tutaj przesiedlenia z terenu Czarnobyla po wybuchu reaktora atomowego);
  • migracje polityczne są efektem wojny, walki politycznej, są to również ucieczki i przesiedlania związanego ze zmianą granic (tak jak w Polsce po II wojnie światowej);
  • migracje patriotyczne to powroty do kraju swoich przodków, z tęsknoty za tym krajem i chęci poznania go (takie migracje mogą dotyczyć drugiego i każdego kolejnego pokolenia emigrantów);
  • migracje aksjologiczne to forma sprzeciwu wobec zagrożenia tradycyjnych wartości dla migranta/-ki, ucieczka to symbol niezgody na zmiany w strukturze społecznej i kulturowej swojego kraju (obawiam się, że wydarzenia roku 2020 w Polsce mogą być początkiem tego rodzaju migracji dla Polaków);
  • migracje dobrobytu wynikają z chęci poprawy standardu życia i dotyczą głównie osób na emeryturze, które szukają sobie wygodnego miejsca do życia na starość.

#Czasu trwania

Jeżeli migracja to zmiana polegająca na wejściu w nowe społeczeństwo czy przekroczeniu granicy, to czas ma znaczenie drugorzędne. Zatem migracją może być nawet kilka dni za granicami kraju lub krótka migracja wewnętrzna (dotyczy to artystów, którzy jeżdżą w trasy w celach zarobkowych). Na terenach przygranicznych są ludzie, którzy codziennie przekraczają granice, ponieważ mają pracę lub uczą się za granicą. Trzeba również wspomnieć o osobach, które codziennie lub prawie codziennie przekraczają granicę, bo chcą korzystać z tańszych tam usług. Tutaj przykładem będą Niemcy mieszkający przy granicy z Polską i robiący zakupy w polskich marketach czy chodzący do dentystów w Polsce.

Jednak jeżeli weźmiemy pojęcie migracji jako przynajmniej trzymiesięczny pobyt za granicą (jak niektórzy w socjologii), to wówczas takie krótkie wyjazdy nie będą wchodziły w skład tej definicji. Co Wy o tym myślicie? Co wówczas z pracownikami transgranicznymi – są migrantami, czy nie?

Migracje ze względu na czas jej trwania można podzielić na:

  • MIGRACJA STAŁA ma na celu osiedlenie się i intencję pozostania na emigracji na stałe.
  • MIGRACJA OKRESOWA dzieli się na migrację długotrwałą, czyli dłuższą niż rok oraz krótkotrwałą trwającą poniżej roku.
  • MIGRACJA SEZONOWA jest związana z pracami wymagającymi sezonowości, np. w rolnictwie lub obsługą turystów w wakacje. O tym rodzaju migracji mówimy, gdy mamy na myśli Polaków wyjeżdżających na sławne zbieranie ogórków czy szparagów do Niemiec lub winogrona do Francji.
  • MIGRACJA CYRKULACYJNA ma charakter cykliczny, powtarza się i polega na krótkotrwałych wyjazdach. W skład tej formy emigracji możemy wrzucić również emigrację wahadłową, czyli taką, podczas której migranci/-ki regularnie zjeżdżają do kraju rodzinnego.

#Legalności

Najkorzystniejszą sytuacją zarówno dla emigranta/emigrantki, jak i dla państw przyjmujących, jest emigracja w pełni legalna i legalne podjęcie pracy na emigracji. Jednak doskonale wiemy, że jest inaczej. Czasami wyjazd sam w sobie jest w pełni legalny (tak jak w przypadku Polaków, czyli obywateli Unii Europejskiej), ale praca już niekoniecznie. Innym problemem są wyjazdy nielegalne i wówczas skazanie się również na nielegalne podjęcie pracy, ponieważ osoba znajdująca się bezprawnie na terenie danego kraju, nigdy nie będzie miała szansy na to, by podjąć w nim legalnie pracę.

Dla pracownika legalny pobyt za granicą i legalne podejmowanie pracy są bardzo istotne, chociażby ze względu na opiekę zdrowotną i ochronę prawną związaną z prawem pracy lub innymi uprawnieniami (np. zasiłki na dziecko, edukacja dzieci, konto w banku). Legalna emigracja jest istotna również dla państw pobytu, ponieważ legalni pracownicy płacą podatki oraz inne koszty związane z mieszkaniem i zameldowaniem, np. składki zdrowotne czy ubezpieczenia emerytalne.

Migracje pod względem legalności można podzielić zatem na:

  • MIGRACJĘ LEGALNĄ
  • MIGRACJĘ NIELEGALNĄ
  • OKRES PRZEJŚCIOWY w przypadku ubiegania się o azyl, pozwolenie na pobyt ze względu na pracę lub naukę.

#Dostępu do informacji

Bariera językowa uniemożliwia migrantom dostęp do informacji w kraju przyjmującym. Jak wiemy, walutą dzisiejszego świata jest właśnie informacja. W różnych krajach, w zależności od tego, czy dana narodowość to mniejsza czy większa grupa, istnieją rozmaite stowarzyszenia pomocowe dla emigrantów i emigrantek. W samym Berlinie mamy kilka takich organizacji. Pojawia się jednak pytanie, czy migranci/-tki korzystają z takiej pomocy czy jednak te informacje i tak do nich nie docierają.

Często przez barierę językową informacje z organizacji rządowych i pozarządowych działających na rzecz migrantów/-ek NIE dochodzą do zainteresowanych. Dlatego np. rząd niemiecki stara się dotrzeć z komunikatem o dofinansowanych przez państwo kursach integracyjnych, by osoby przyjeżdżające do Niemiec w pierwszej kolejności zadbały o znajomość języka.

Emigracja i jej konsekwencje

Obecnie migruje się praktycznie z wszystkich państw na całym świecie. Odpowiedzialna jest za to poprawa ludzkiej mobilności oraz globalizacja, dzięki której z poziomu naszej kanapy wiemy, jak wygląda życie w innych krajach.

Migracje wiążą się nie tylko ze zmianą miejsca zamieszkania, ale również zmianą przynależności społecznej. Każdy wyjazd powoduje zerwanie starych więzi i nawiązywanie nowych. Zmiana miejsca zamieszkania powoduje zmianę pracodawcy, sąsiadów czy znajomych i przyjaciół. Pomimo że obecnie możemy komunikować się bez przeszkód z całym światem, dotychczasowe więzi i tak pomału słabną. Dodatkowo w ramach integracji w nowym miejscu nawiązuję się nowe znajomości i przyjaźnie, które z czasem wypierają te stare.

Jak wygląda emigracja w Niemczech?

W Niemczech 26% obywateli ma korzenie migracyjne, a liczba emigrantów to ponad 11 milionów, co daje 12,5% społeczeństwa. Największą grupą migracyjną w Niemczech są Turcy z liczbą prawie półtora miliona, a zaraz po nich jesteśmy my – Polacy, jest nas tutaj 862.535!!! Statystki, które mnie nieco zaskoczyły to fakt, że najwięcej emigrantów/-ek jest w landzie Nordrhein-Westfalen. Wynika to z tego, że w Nordhein-Westfalen jest największym landem pod względem liczby mieszkańców. Jednak największy procent migrantów w odniesieniu do ludności jest w Berlinie – ponad 19%. Są to dane z 2019 roku, źródło raportu znajdziecie w bibliografii.


Bibliografia:
  • Tomasz Kaczmarczyk, Migracja – charakterystyka zjawiska
  • Zofia Kawczyńska-Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia
  • Tomasz Domański, Migracje zarobkowe Polaków w Unii Europejskiej, w: Migracje. Ujęcie interdyscyplinarne
  • Statista, Verteilung der Bevölkerung in Deutschland nach Migrationshintergrund im Jahr 2019
  • Statista, Migration und Integration
  • https://publications.iom.int/system/files/pdf/wmr_2020.pdf, World Migration Report 2020