Wielkanoc w Niemczech — jak wyglądają niemieckie zwyczaje wielkanocne

NIEMIECKA KULTURA

Niemcy i Polska to sąsiednie kraje, ale obchody Wielkanocy mają jednocześnie tyle samo podobieństw, co unikatowych zwyczajów. Z tego artykułu dowiesz się, jak wygląda Wielkanoc w Niemczech i z jakimi obyczajami możemy się tutaj spotkać.

Ostern, czyli Wielkanoc w Niemczech

Zarówno w Polsce, jak i w Niemczech przed świętami wielkanocnymi zachowywany jest post i przykłada się wagę do obchodów Wielkiego Tygodnia. Warto jednak podkreślić, że w Niemczech zwyczaje różnią się w zależności od regionu kraju oraz dominującego w nim wyznania.

Wielki Czwartek — Gründonnerstag

Wielki Czwartek jest w Niemczech znany pod nazwą Zielony Czwartek, czyli Gründonnerstag. W wielu regionach obyczajem jest spożywanie w ten dzień czegoś zielonego, a domy ozdabia się wiosennymi gałązkami. W Austrii szczególnie popularna jest szpinak z jajkiem sadzonym, a na niemieckich stołach króluje tradycyjny, frankfurcki zielony sos ziołowy.

Wielki Piątek — Karfreitag

W Niemczech Wielki Piątek jest państwowym dniem wolnym od pracy i nazywa się po niemiecku: Karfreitag, znany również jako Cichy Piątek (niem. Stiller Freitag). To dzień, podczas którego, jak sama nazwa mówi, panuje spokój i cisza. Ludzie powinni skupić się na modlitwie i medytacji, dlatego też w kościołach w tym dniu nie słychać dzwonów. W przeciwieństwie do Polski, w Niemczech w Karfreitag nie obowiązuje ścisły post. Niemniej jednak, w niektórych parafiach wierni są zapraszani na agapę, czyli posiłek składający się z wody, chleba i wina. Dzisiaj agapa ma raczej wymiar metaforyczny, zazwyczaj w formie liturgii, ale czasem także jako mała uroczystość gminna.

Wielka Sobota

W Wielką Sobotę Niemcy nie praktykują tradycji wnoszenia święconek do kościołów. Zamiast tego, przed kościołami kiedyś rozpalano ogniska, a obecnie zazwyczaj palą symboliczne świece. Wierzący zapalają swoje świece od tych płomieni, aby przenieść światło do swoich domów.

Niedziela Wielkanocna

Wielkanocna niedziela, to tak samo, jak w Polsce, dzień zaczynający się mszą rezurekcyjną i uroczystym śniadaniem. Na stołach goszczą głównie jajka i dania z baraniny oraz wypieki drożdżowe i serniki. Wielkanoc w Niemczech to symboliczny baranek, zając i jajko.

Niemieckie tradycje wielkanocne

Wielkanoc w Niemczech to także czas obfitujący w tradycje i zwyczaje. Jednym z nich jest tworzenie wielkanocnych bukietów, które składają się z wiosennych gałązek ozdobionych jajkami. Dodatkowo Niemcy ozdabiają także kolorowymi jajkami drzewka przed swoimi domami. Dawniej, tradycyjnie, robiono to w Zielony Czwartek, jednak obecnie udekorowane jajkami gałązki można zauważyć znacznie wcześniej. Osobiście uważam, że jest to niezwykle urocza tradycja. Spacerując między jednorodzinnymi domami, cieszy mnie widok kolorowych jajek ozdabiających drzewka przed ich fasadami.

Zarówno w Polsce, jak i Wielkanoc w Niemczech kojarzy się z jajkami. Odgrywają one bardzo ważną rolę – zarówno pod względem ich malowania, jak i zdobienia. Dodatkową niemiecką tradycją jest stukanie się pisankami podczas świątecznego śniadania. Choć słyszałam, że w niektórych regionach Polski również występuje taki zwyczaj. Jest to forma konkursu i zabawy, gdzie zwycięzcą staje się osoba, której pisanka uległa najmniejszym uszkodzeniom.

W Niemczech, kolejnym bardzo popularnym zwyczajem wielkanocnym jest poszukiwanie Zajączka. To zabawa, podczas której dzieci szukają ukrytych przez Zajączka Wielkanocnego jajek, słodyczy i drobnych upominków w domu lub ogrodzie.

Osterfeuer — ogniska wielkanocne

Wielkanoc w Niemczech kojarzona jest również z wielkimi ogniskami wielkanocnymi (niem. Osterfeuer). Symbolika światła ognisk nawiązuje do zmartwychwstania Chrystusa i nadejścia nowego życia. Ognisko wielkanocne stanowi symbol Słońca, które już w starożytności było uznawane za święte. Słońce ma szczególne znaczenie wiosną: dni stają się dłuższe, a temperatura wzrasta, a tylko dzięki temu może powstać nowe życie i nowe uprawy na polach. Słońce jest więc uważane za znak płodności, wzrostu i plonów. Dlatego też zapalenie świętego ognia na Wielkanoc jest dla chrześcijan wydarzeniem kluczowym. Ognisko jest rozpalane w noc wielkanocną, czyli w nocy z soboty na Niedzielę Wielkanocną. Ognisko wielkanocne jest nazywane słońcem w nocy.

W wielu miastach i gminach w Niemczech tej nocy młodzi zbierają drewno i układają je razem z gałązkami na wielkie ognisko wielkanocne. W północnej Hesji oraz w Ostwestfalen w powiatach Lippe i Schwalm-Eder-Kreis tradycyjnie wielkie płonące koła wielkanocne są toczone z góry w dół do doliny. W Schwarzwaldzie również istnieje specjalny zwyczaj wielkanocny: przed poranną mszą świętą w Wielką Sobotę kustosz podpala stos drewna, który został zebrany przez młodych. Po zakończeniu tzw. błogosławieństwa ognia kustosz zapala świecę wielkanocną. Następnie niesie ją do kościoła. Młodzi przenoszą święte światło za pomocą gałęzi drzewnych do poszczególnych gospodarstw domowych, gdzie ogień jest podtrzymywany za pomocą świec. W Berlinie jest kilka miejsc, które organizują uroczyste wielkie ogniska, np. Osterfeuer w Britzer Garten.

Die Ostereier — jajka wielkanocne

Jajo ma różne znaczenia w historii ludzkości: to nie tylko źródło pożywienia, ale także symbol życia, czystości i płodności. Jego obecność w obrzędach sięga czasów Babilończyków, a w niektórych kulturach uznawano je nawet za początek świata. W chrześcijaństwie ta symboliczna interpretacja została rozwinięta: nienaruszona skorupa jajka symbolizuje zmartwychwstanie Jezusa. Tradycja malowania jajek jest jeszcze bardziej skomplikowana: tradycyjny kolor jajek to czerwień. Czerwień to kolor krwi Chrystusa, życia, radości i zwycięstwa. W Europie Wschodniej bardziej rozpowszechnione są złote jaja, ponieważ złoto symbolizuje cenny skarb.

Das Osterlamm — Baranek Wielkanocny

Baranek jest symbolem bezbronności wobec dzikich zwierząt i jednocześnie klasycznym ofiarnym zwierzęciem Starego Testamentu. Podczas Święta Paschy Izraelici mieli zabić baranka jako wyraz wdzięczności za wyjście z Egiptu. W Ewangelii według św. Jana mowa jest o Jezusie jako „Baranku Bożym”, który niewinnie i bez oporu poszedł na śmierć. We wczesnym chrześcijaństwie zwyczajem było umieszczenie poświęconego mięsa baranka pod ołtarzem, które potem w dniu Zmartwychwstania było pierwszym spożywanym pokarmem. Dzisiaj Baranek Wielkanocny często pojawia się w postaci ciasta. Zazwyczaj do baranka dodaje się również flagę zwycięstwa, która symbolicznie reprezentuje zmartwychwstanie i zwycięskie przezwyciężenie śmierci i cierpienia.

Der Osterhase — Zając Wielkanocny

Jeśli chodzi o Baranka Wielkanocnego, to biblijne odniesienia są widoczne i jednoznaczne. Jednak bardziej skomplikowane jest pochodzenie najpopularniejszego wielkanocnego zwierzęcia, czyli zająca.

Tradycja zająca wielkanocnego ma przynajmniej cztery źródła:

• W przedchrześcijańskich czasach zając był symbolem greckiej bogini miłości Afrodyty i ze względu na jego dużą liczbę potomstwa symbolizował płodność i zdolność do rozmnażania się (aż do 20 młodych rocznie!).
• Zając był towarzyszem zachodniogermańskiej bogini wiosny Ostary. To ona dała nazwę świętom wielkanocnym.
• W bizantyjskiej symbolice chrześcijańskiej zając jest symbolem Jezusa Chrystusa, który przyniósł życie poprzez swoją śmierć. Zając nie ma powiek i śpi z otwartymi oczami, a to symbolizuje czujność Chrystusa w poranek wielkanocny.
• W pierwszych czasach Kościoła zając uważany był za obraz prześladowanej społeczności chrześcijańskiej. Sukces zająca jako dostarczyciela jaj zaczął się około 300 lat temu w południowo-zachodnich Niemczech. Jednak zajęło to wiele czasu, zanim zając zdominował swoją konkurencję: na północy i środku Niemiec rolę dostarczycieli jaj pełnili lisy, kruki, kukułki i bociany. Tak jak zając, są one zwierzętami wiosny. Zając Wielkanocny zyskał popularność pod koniec XIX wieku jako postać w zabawach, w książkach obrazkowych i jako czekoladowy zając.

Znaczenie wody

Od zarania ludzkości woda symbolizuje życie i płodność. U Germanów była czczona na cześć bogini wiosny i płodności, Ostary, a po rozprzestrzenieniu się chrześcijaństwa woda stała się symbolem Wielkanocy. Dawnym zwyczajem było czerpanie wody w nocy z soboty na Niedzielę Wielkanocną, między północą a wschodem słońca, a następnie cicho przenoszenie jej do domu. Wierzono, że woda ta uzdrawia przez cały rok problemy ze wzrokiem, wysypkę i inne dolegliwości, zapewniając wieczną młodość i piękno. Według ludowego wierzenia dzieci ochrzczone wodą wielkanocną miały być szczególnie inteligentne. Uwaga: w Niemczech nie ma zwyczaju polewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny.

Tradycyjne potrawy na Wielkanoc w Niemczech

Po tym, jak wielu chrześcijan w czasie Wielkiego Postu rezygnuje z obfitych potraw, słodyczy i alkoholu, Wielkanoc oznacza koniec postu. W Zielony Czwartek na stole powinno znaleźć się coś zielonego. Można zjeść dania główne zawierające zielone warzywa, takie jak cukinia, szpinak lub ogórek. Popularne jest także heski zielony sos oraz dania z czosnkiem niedźwiedzim lub rozmarynem. W Wielki Piątek chrześcijanie tradycyjnie spożywają ryby, ponieważ ku pamięci ukrzyżowania Jezusa Chrystusa w piątki zrezygnuje się z mięsa.

Tradycyjne niemieckie potrawy wielkanocne:

• Osterlamm: klasyczny wielkanocny wypiek w kształcie baranka, często wykonany z delikatnego biszkoptowego ciasta z kremem lub lukrem.
• Ostereier: malowane, ozdobione jajka są nieodłącznym elementem wielkanocnego stołu, często są spożywane jako przekąska lub dodatek do potraw.
• Hefezopf: czyli warkocz drożdżowy, który jest popularny jako deser lub śniadanie wielkanocne i może być posypany cukrem pudrem lub podany z dżemem.
• Grüne Soße, czyli zielony sos, popularny w niektórych regionach Niemiec, zwłaszcza w okolicach Frankfurtu, to sos na bazie ziół, zazwyczaj podawany z gotowanymi jajkami i ziemniakami.
• Osterfladen: to rodzaj słodkiego ciasta, które może zawierać nadzienie z maku, migdałów, rodzynek lub innych słodkich dodatków.

Wielkanoc w Niemczech vs. w Polsce

Mimo że Niemcy i Polska to dwa różne kraje, obchodzenie Wielkanocy ma bardzo podobny charakter i znaczenie. Warto zauważyć, że tradycje i zwyczaje nie zawsze zależą wyłącznie od religii. Gdyby tak było, obyczaje świąteczne katolików byłyby identyczne wszędzie, co nie jest prawdą. Często nadaje się tradycjom zawartym w kulturze cech religijnych, choć w rzeczywistości są one odrębne od wyznania. Warto również pamiętać, że każdy region może obchodzić te święta nieco inaczej. Niemcy, jako kraj federalny, są zróżnicowani pod względem wyznaniowym, co oznacza, że Wielkanoc może być obchodzona różnie, w zależności od regionu i dominującego w nim wyznania.

Przydatne linki