Co to jest emigracja: Definicje, podział, rodzaje i wyzwania migracyjne w Niemczech
Emigracja to zjawisko, które obejmuje przemieszczanie się ludności, a zajmuje się nim socjologia migracji – dziedzina nauk humanistycznych. Migracje stały się nieodłącznym elementem współczesnego świata, a prawo do swobodnego przemieszczania się jest uznawane za jedno z podstawowych praw człowieka. Z tego artykułu dowiesz się, co to jest emigracja, jakie są jej rodzaje i jak wpływa na losy ludzkości.
Co to jest migracja?
Migracja to termin pochodzący z łacińskiego słowa „migratio”, które oznacza przesiedlenie. W najprostszym ujęciu, migracja to wędrówka ludów, czyli proces przemieszczeń, które prowadzą do zmiany miejsca pobytu na stałe lub na określony czas.
Ludzie migrują od zarania dziejów, poszukując lepszych i bezpieczniejszych warunków do życia. Migracje ludności miały kluczowy wpływ na kształtowanie się historii całych kontynentów, przyczyniając się do rozwoju społeczności, kultur i cywilizacji.
Podział migracji
Migracje można podzielić na kilka różnych typów, w zależności od ich zasięgu oraz charakteru:
- Migracje wewnętrzne – to przemieszczanie się ludzi w obrębie jednego kraju, na przykład z obszarów wiejskich do miast.
- Migracje zewnętrzne – obejmują przemieszczanie się między państwami, czyli migracje międzynarodowe.
Migracje można również podzielić na:
- Migracje poziome – dotyczą zmiany miejsca zamieszkania w przestrzeni geograficznej, która jest zwykle trwała. Przykładem są migracje wewnętrzne i zewnętrzne.
- Migracje pionowe – odnoszą się do zmian w strukturze społecznej, takich jak awans społeczny lub degradacja, które mogą być związane z uzyskaniem lepszej pracy lub utratą statusu.
Formy migracji
Migracje mogą przybierać różne formy, zależnie od perspektywy – kraju ojczystego lub kraju przyjmującego. Dla jednego państwa ruch ludności będzie postrzegany jako emigracja, a dla innego ten sam proces to imigracja. Wszystko zależy od punktu widzenia.
- Emigracja – to wyjazd z kraju, widziany z perspektywy państwa, z którego ludzie się wyprowadzają.
- Imigracja – oznacza przyjazd do innego kraju, postrzegany z punktu widzenia państwa przyjmującego nowych mieszkańców.
- Reemigracja – to powrót do ojczyzny lub kolejna emigracja po wcześniejszym wyjeździe.
- Repatriacja – to również powrót do kraju, ale po długim okresie przymusowego przesiedlenia.
Co to jest emigracja?
Emigracja to ogólnie rzecz ujmując, wyjazd z kraju rodzinnego do innego państwa w celu osiedlenia się tam na stałe lub dłuższy czas. W socjologii kraj, do którego emigrujesz, określa się jako kraj przyjmujący lub goszczący, natomiast kraj, z którego wyjeżdżasz, to kraj rodzinny lub wypychający.
Co ciekawe, mieszkając za granicą, jednocześnie jesteś zarówno emigrantem, jak i imigrantem. W kraju ojczystym jesteś emigrantem, a w kraju, do którego przybywasz – imigrantem. Polacy mieszkający w Niemczech są więc imigrantami, czyli obcokrajowcami w kraju pobytu.
Żyjąc na emigracji, pełnisz dwie role społeczne jednocześnie: jesteś nieobecnym w kraju rodzinnym i „obcym” w nowym miejscu zamieszkania. Każda z tych ról niesie ze sobą swoje konsekwencje i wyzwania, a nawet twój status społeczny może się różnić w zależności od tego, gdzie aktualnie przebywasz.
Status społeczny na emigracji
Na emigracji status społeczny często bywa niższy niż w kraju ojczystym. Dotyczy to zwłaszcza osób, które migrują w poszukiwaniu pracy, często podejmując zatrudnienie poniżej swoich kwalifikacji. Jednak są pewne wyjątki.
- Wykwalifikowani specjaliści – osoby, które są sprowadzane przez inne kraje ze względu na swoje unikalne umiejętności. Zatrudniani na stanowiskach eksperckich, cieszą się wysoką pozycją zawodową, co przekłada się na ich wysoki status społeczny.
- Migranci dobrobytu – seniorzy, którzy całe życie oszczędzają, aby na emeryturze zamieszkać w kraju o łagodnym klimacie i dobrej opiece zdrowotnej. Dzięki swojemu zabezpieczeniu finansowemu i planowaniu, często cieszą się wysokim statusem społecznym na emigracji.
Jakie są rodzaje emigracji?
Jak już wspomniałam, ludzie migrują od zarania dziejów i zjawisko migracji towarzyszy nam od samych początków ludzkości. Współczesne rodzaje emigracji można podzielić na kilka kategorii, w zależności od motywacji i okoliczności, które skłaniają ludzi do opuszczenia swojego kraju. Przyczyny emigracji można rozpatrywać biorąc pod uwagę:
Emigracja ze względu na decyzyjność
Analizując migracje bierzemy pod uwagę między innymi decyzyjność jednostki i czy przyczyna wyjazdu była dobrowolna czy przymusowa.
- Migracja przymusowa: Decyzja o wyjeździe jest wymuszona przez czynniki zewnętrzne, takie jak naciski polityczne, administracyjne, czy zagrożenia. Przykłady to deportacje, przesiedlenia, ucieczki oraz handel ludźmi. Może dotyczyć zarówno migracji wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
- Migracja dobrowolna: Wyjazd jest wynikiem własnej decyzji, często motywowanej chęcią poprawy warunków życia. Może też wynikać z presji społecznej, konieczności ucieczki przed problemami, ale nie jest narzucona zewnętrznie.
Emigracja ze względu na cel
Mówiąc o migracjach zawsze trzeba się zastanowić, jaki cel przyświeca osobom decydującym się na wyjazd i co chcą dzięki zmianie miejsca zamieszkania osiągnąć.
Migracje ekonomiczne
Migracja ekonomiczne to wyjazdy motywowane poprawą sytuacji finansowej. Ten rodzaj migracji to pierwsze współczesne przesiedlenia dużych grup rozpoczęte w latach 60. XX wieku.
Ludzi emigrujących w celach ekonomicznych dzieli się na:
- Migrantów przeżycia: Osoby wyjeżdżające z powodu przymusu ekonomicznego, aby zaspokoić podstawowe potrzeby.
- Migrantów mobilnych: Ci, którzy chcą poprawić swój standard życia, np. wybudować dom, wymienić samochód.
- Migrantów zarobkowych: Wyjeżdżają, aby zarobić, bez planu osiedlenia się na stałe. W tej kategorii wyróżnia się:
- Migrantów kontraktowi: Wyjazdy zorganizowane przez firmy, np. delegacje, wymiany.
- Migrantów wahadłowi: Regularnie przemieszczają się między krajem ojczystym a miejscem pracy za granicą, tzw. ludzie na huśtawce.
- Migrantów handlowych: Wyjeżdżają w celach komercyjnych, np. zakup, sprzedaż towarów lub obniżenie kosztów utrzymania (przykładem mogą być tutaj handlarze niemieckimi autami).
Migracje pozaekonimiczne
Nie mają na celu korzyści materialnych, choć te mogą być efektem ubocznym. Przykłady to:
- migracje edukacyjne, których celem będzie nauka języka, zwiększanie kwalifikacji czy prowadzanie badań naukowych;
- migracje religijne wynikają z pielgrzymek i mają na celu praktyki religijne (np. pielgrzymka do Mekki). Migracje religijne mogą być jednocześnie przymusowymi, gdy w kraju rodzinnym dochodzi do prześladowań na tle wyznaniowym;
- migracje ekologiczne są wywołane przez klęski żywiołowe i katastrofy tj. powodzie, trzęsienia ziemi (przykładem będą tutaj przesiedlenia z terenu Czarnobyla po wybuchu reaktora atomowego);
- migracje polityczne są efektem wojny, walki politycznej, są to również ucieczki i przesiedlania związanego ze zmianą granic (tak jak w Polsce po II wojnie światowej);
- migracje patriotyczne to powroty do kraju swoich przodków, z tęsknoty za tym krajem i chęci poznania go (takie migracje mogą dotyczyć drugiego i każdego kolejnego pokolenia emigrantów);
- migracje aksjologiczne to forma sprzeciwu wobec zagrożenia tradycyjnych wartości dla migranta/-ki, ucieczka to symbol niezgody na zmiany w strukturze społecznej i kulturowej swojego kraju (obawiam się, że wydarzenia roku 2020 w Polsce mogą być początkiem tego rodzaju migracji dla Polaków);
- migracje dobrobytu wynikają z chęci poprawy standardu życia i dotyczą głównie osób na emeryturze, które szukają sobie wygodnego miejsca do życia na starość.
Emigracja ze względu na czas trwania
Emigracja ze względu na czas trwania może być rozpatrywana na różne sposoby, w zależności od definicji przyjętej w analizach socjologicznych.
Z jednej strony, migracja może oznaczać każdą zmianę miejsca zamieszkania, nawet jeśli trwa ona zaledwie kilka dni. W takim ujęciu migracja obejmowałaby np. artystów podróżujących w celach zarobkowych lub osoby, które codziennie przekraczają granice, aby pracować, uczyć się lub korzystać z tańszych usług w innym kraju. Przykładem mogą być Niemcy mieszkający przy granicy z Polską, którzy regularnie robią zakupy w polskich marketach lub korzystają z usług polskich dentystów.
Z drugiej strony, niektórzy socjologowie definiują migrację jako przynajmniej trzymiesięczny pobyt za granicą. W takim przypadku krótkie wyjazdy, jak te wymienione wcześniej, nie byłyby uznawane za migrację w pełnym tego słowa znaczeniu. Pojawia się więc pytanie, co z pracownikami transgranicznymi, którzy regularnie przekraczają granice, ale nie zmieniają trwale miejsca zamieszkania. Czy można ich uznać za migrantów, czy też nie?
To pytanie pozostaje otwarte i zależy od przyjętej definicji. Warto jednak zauważyć, że dla wielu ludzi codzienne przekraczanie granicy wiąże się z podobnymi wyzwaniami i doświadczeniami, jakie przeżywają migranci, nawet jeśli ich status formalnie różni się od klasycznych przypadków migracji.
Migracje ze względu na czas trwania można podzielić na kilka kategorii:
- Migracja stała: Celem jest osiedlenie się na stałe w nowym kraju, z intencją pozostania tam na dłużej lub na zawsze.
- Migracja okresowa:
- Migracja długotrwała: Trwa dłużej niż rok, ale nie jest planowana jako stała.
- Migracja krótkotrwała: Trwa poniżej roku, często związana z tymczasową pracą lub nauką.
- Migracja sezonowa: Dotyczy wyjazdów związanych z pracą, która jest sezonowa, np. w rolnictwie lub turystyce. Przykładem są Polacy wyjeżdżający do Niemiec na zbieranie ogórków lub szparagów, czy do Francji na zbiory winogron.
- Migracja cyrkulacyjna: Ma charakter cykliczny i powtarzalny, polega na krótkotrwałych wyjazdach. W tę kategorię wpisuje się również migracja wahadłowa, gdzie migranci regularnie wracają do kraju rodzinnego, na przykład w weekendy czy podczas urlopów.
Emigracja ze względu na legalność
Emigracja ze względu na legalność jest kluczowym aspektem, który wpływa zarówno na życie migrantów, jak i na interesy państw przyjmujących.
Legalna migracja
Najbardziej korzystną sytuacją jest legalna emigracja, która zapewnia emigrantowi pełne prawa, takie jak opieka zdrowotna, ochrona prawna w ramach prawa pracy, oraz dostęp do różnych świadczeń socjalnych, takich jak zasiłki na dzieci, edukacja czy możliwość otwarcia konta bankowego. Dla państw przyjmujących legalni pracownicy to źródło wpływów z podatków i innych opłat związanych z zameldowaniem, składkami zdrowotnymi oraz ubezpieczeniami emerytalnymi.
Jednak nie zawsze sytuacja jest tak prosta. W przypadku obywateli Unii Europejskiej, jak Polacy, wyjazd za granicę często odbywa się legalnie, dzięki prawu do swobodnego przemieszczania się. Problemy mogą pojawić się, gdy podejmują pracę niezgodną z przepisami danego kraju, co automatycznie przekłada się na brak dostępu do wielu ważnych świadczeń i praw.
Nielegalna migracja
Nielegalna emigracja to sytuacja, w której osoba przebywa na terenie innego kraju bez odpowiednich zezwoleń lub podejmuje pracę bez wymaganych dokumentów. Taka sytuacja wiąże się z ryzykiem wyzysku, braku ochrony prawnej, a także ograniczonego dostępu do opieki zdrowotnej i innych usług publicznych. Osoba przebywająca nielegalnie w danym kraju ma małe szanse na zalegalizowanie swojego statusu, co znacząco utrudnia jej życie i funkcjonowanie w społeczeństwie.
Legalność emigracji ma zatem ogromne znaczenie, zarówno dla samych migrantów, jak i dla krajów, które ich przyjmują. Legalny status umożliwia pełne uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym kraju docelowego, co z kolei przynosi korzyści obu stronom.
Migracje ze względu na legalność można podzielić na kilka kategorii:
- Migracja legalna: Emigracja odbywa się zgodnie z przepisami prawa, zarówno wyjazd, jak i praca za granicą są legalne.
- Migracja nielegalna: Wyjazd lub pobyt za granicą nie są zgodne z prawem. Często wiąże się z pracą na czarno, co pozbawia migrantów wielu praw i ochrony.
- Okres przejściowy: Dotyczy osób ubiegających się o azyl, pozwolenie na pobyt lub pracę. Legalność pobytu i pracy jest wówczas tymczasowa i zależy od decyzji urzędów.
Emigracja ze względu na dostęp do informacji
Dostęp do informacji jest jednym z kluczowych wyzwań, przed którymi stają migranci w kraju przyjmującym. Bariera językowa często utrudnia lub wręcz uniemożliwia im dostęp do istotnych informacji, co może wpływać na ich integrację i codzienne funkcjonowanie w nowym środowisku.
W dzisiejszych czasach informacja jest niezwykle cenna, a brak dostępu do niej może skutkować poważnymi problemami. W wielu krajach, w zależności od liczebności danej grupy narodowościowej, istnieją różne stowarzyszenia i organizacje pomocowe, które starają się wspierać migrantów w ich nowym otoczeniu.
Niestety, mimo dostępności wsparcia, informacje o tych możliwościach nie zawsze docierają do zainteresowanych. Głównym powodem jest bariera językowa, która utrudnia komunikację między migrantami a organizacjami rządowymi i pozarządowymi, działającymi na ich rzecz.
Z tego powodu rząd niemiecki stara się dotrzeć do migrantów z informacją o dofinansowanych kursach integracyjnych, które mają na celu przede wszystkim naukę języka niemieckiego. Znajomość języka jest podstawą do pełniejszego korzystania z dostępnych usług i informacji, co z kolei ułatwia integrację i poprawia jakość życia na emigracji.
Pomimo tych działań, pozostaje pytanie, na ile skutecznie migranci korzystają z dostępnych form pomocy i czy bariery językowe nadal nie stanowią przeszkody w ich pełnej integracji.
Konsekwencje emigracji
Emigracja jest zjawiskiem globalnym, które dotyczy praktycznie każdego kraju na świecie. Dzięki poprawie mobilności i globalizacji, mamy teraz łatwiejszy dostęp do informacji o życiu w innych krajach, co zachęca do migracji. Możemy obserwować, jak wyglądają warunki życia za granicą, co skłania wielu ludzi do podjęcia decyzji o wyjeździe w poszukiwaniu lepszych perspektyw.
Migracja to jednak nie tylko zmiana miejsca zamieszkania, ale także głęboka zmiana w sferze społecznej. Każdy wyjazd wiąże się z zerwaniem dotychczasowych więzi i koniecznością nawiązywania nowych relacji. Przeprowadzka oznacza nowego pracodawcę, nowych sąsiadów, znajomych i przyjaciół. Choć dzisiejsza technologia umożliwia nam łatwą komunikację z całym światem, dawne więzi społeczne często stopniowo słabną.
Jednocześnie, proces integracji w nowym miejscu prowadzi do tworzenia nowych relacji, które z czasem mogą zastąpić stare. Nowe znajomości i przyjaźnie stają się częścią codziennego życia, pomagając migrantom odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Integracja społeczna jest więc kluczowym elementem życia na emigracji, ale niesie ze sobą także konsekwencje w postaci zmiany kręgu bliskich osób i przynależności społecznej.
Jak wygląda emigracja w Niemczech?
Emigracja w Niemczech to zjawisko o dużej skali, które znacząco wpływa na strukturę społeczeństwa. Aż 26% obywateli Niemiec ma korzenie migracyjne, co oznacza, że ponad jedna czwarta mieszkańców kraju to osoby o pochodzeniu innym niż niemieckie. W Niemczech mieszka ponad 11 milionów emigrantów, co stanowi 12,5% całego społeczeństwa.
Aktualne statystyki dotyczące emigracji w Niemczech wskazują, że Turcy nadal stanowią największą grupę migracyjną, liczącą około 1,45 miliona osób. Jednakże Polacy, którzy przez długi czas zajmowali drugie miejsce, obecnie zostali wyprzedzeni przez Syryjczyków. Polaków mieszkających w Niemczech jest około 871 tysięcy, co plasuje nas na trzecim miejscu po Syryjczykach, których liczba wynosi około 867 tysięcy.
Zmiany te odzwierciedlają dynamiczne procesy migracyjne w Niemczech, na które wpływają różnorodne czynniki, takie jak konflikty zbrojne, sytuacja polityczna w krajach pochodzenia migrantów, a także ekonomiczne możliwości w Niemczech. Niemniej jednak, Polacy wciąż stanowią jedną z największych grup migracyjnych w tym kraju, co świadczy o ich znaczącym wpływie na strukturę społeczną i demograficzną Niemiec.
Tytułowa ilustracja jest autorstwa Anny Tucholskiej
Źródła:
- Tomasz Kaczmarczyk, Migracja – charakterystyka zjawiska
- Zofia Kawczyńska-Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia
- Tomasz Domański, Migracje zarobkowe Polaków w Unii Europejskiej, w: Migracje. Ujęcie interdyscyplinarne
- Statista, Verteilung der Bevölkerung in Deutschland nach Migrationshintergrund im Jahr 2019
- Statista, Migration und Integration
- https://publications.iom.int/system/files/pdf/wmr_2020.pdf, World Migration Report 2020