Listopad to miesiąc, w którym szczególnie wspominamy i myślimy o naszych zmarłych bliskich. Wiele religii, w tym najbardziej popularna w Polsce – religia katolicka, właśnie w tym miesiącu mają swoje obrządki poświęcone czci zmarłych. Dla mnie jesień to czas nostalgii, przemyśleń oraz refleksji o przemijaniu. Jesień to czas cichych, pełnych zadumy spacerów wśród kolorowych liści, z daleka od miejskiego zgiełku i zabiegania. I takim właśnie miejscem jest dla mnie Cmentarz Żydowski w Berlinie, który dzisiaj postaram się Wam pokazać.
SPIS TREŚCI
Berlińskie miejsce zadumy
Wiele słyszałam o Cmentarzu Żydowskim w Berlinie i w końcu, pewnego słonecznego, jesiennego popołudnia przyszedł czas, by odwiedzić to miejsce. Może zapytasz: po co chodzić na cmentarze i to jeszcze “obce”? Dla mnie ten cmentarz to nie tylko nagrobki i grobowce, dla mnie to piękne miejsce o romantycznym i nostalgicznym nastroju. Ludzie przychodzą tutaj na spacery lub po prostu, by doświadczyć historii Berlina. Największy Cmentarz Żydowski w całej Europie to bowiem historyczny pomnik nie tylko społeczności żydowskiej, ale także kawał historii stolicy Niemiec. A swoim niepowtarzalnym klimatem za każdym razem wprowadza mnie w stan melancholii, który tak sobie cenię o tej porze roku.
Gdy pomyślisz o cmentarzu, jakimkolwiek, to co widzisz? Równo ciosane alejki, szary beton nagrobków i wysyp plastikowych zniczy? Ja też! Dlatego warto oglądać takie miejsca tworzone przez wyznawców innych religii i w innych krajach. To bardzo dużo mówi nam o danej kulturze. Można powiedzieć, że Cmentarz Żydowski w Berlinie jest zaniedbany – zarośnięte nagrobki, leżące na nich gałęzie i ogólne pochłanianie grobów przez Matkę Naturę. Spacerując uliczkami pomiędzy grobowcami cmentarza, ma się wrażenie, że roślinność pochłania te kamienne pomniki śmierci. Jednak ma to niesamowity urok. Nie obraża tym nikogo, wręcz przeciwnie – ukazuje piękno upływającego czasu.
Historia Cmentarza Żydowskiego w Berlinie
42-hektarowy, z 115 000 miejsc grobowych Cmentarz Żydowski w Berlinie, w dzielnicy Weißensee został otwarty w 1880 roku. Jest to czwarty w kolejności cmentarz gminy żydowskiej na terenie Berlina. Pierwszy był w dzielnicy Spandau, jednak został zniszczony, a nagrobki wykorzystano do budowy Cytadeli. Kolejny powstał na Großen Hamburger Straße, jednak już w 1827 roku był zapełniony, a podczas II wojny w znacznym stopniu zrujnowany. Trzeci cmentarz gminy żydowskiej założono w Prenzlauer Berg, jednak ze względu na szybko rozwijającą się społeczność tej mniejszości, ten również szybko wypełnił się nagrobkami. Dlatego w 1875 roku zakupiono pokaźny teren przy ulicy przy ówczesnej ulicy Lothringenstrasse w Weißensee.
Projekt na budynki cmentarza z żółtej cegły stworzył architekt Hugo Licht. Budowa trwała około roku, po czym we wrześniu 1880 roku odbyła się inauguracja, a następnie pierwszy pogrzeb na nowym cmentarzu. Plan cmentarza podzielony jest na pola trójkątów, trapezów oraz prostokątów i ma wyznaczone strefy. Ścieżki łączą się na polu koła, kwadratu lub prostokąta, a alejki wysiane zostały wieloma rodzajami drzew, między innymi klonem, lipą, leszczyną czy dębem. Na cmentarzu są dwie sale żałobne, by umożliwić prowadzenie dwóch pochówków jednocześnie.
Pomnik żydowskiej emigracji
Cmentarz Żydowski w Weißensee to pomnik historii Żydów mieszkających na terenie Berlina. Widać tutaj wpływ emigracji i chęci integracji Żydów. Tak jak wszyscy emigranci, walczyli oni z potrzebą asymilacji, z jednoczesnym uszanowaniem swoich tradycji. Przeczytałam coś bardzo ciekawego, o czym wcześniej nie wiedziałam. Na tradycyjnych żydowskich miejscach pochówków nagrobki były równej wysokości i nie miały ozdób, by podkreślić równość wobec śmierci. Groby powinny być tam proste i monotonne, najlepiej ze zwykłego kamienia. Żydowskie groby, w odróżnieniu od tych w Polsce w religii katolickiej, są nienaruszalne. Oznacza to, że nie można ich ponownie używać, na polskich cmentarzach można natomiast do jednego grobu dołączyć z czasem innych członków rodziny.
Jednak spacerując po Cmentarzu Żydowskim na Weißensee zauważycie, że nagrobki różnią się od siebie i zaprzeczają tym założeniom. Oprócz tych tradycyjnie prostych i strzelistych mamy tutaj do czynienia z wielkimi, zdobnymi grobowcami. Jak powiedział były przewodniczący żydowskiej gminy Albert Meyer:
Ten cmentarz jest bardzo nie-żydowski . Normalnie wszystkie żydowskie cmentarze wyglądają podobnie, są skromne, Natomiast tutaj Żydzi żyjący w Niemczech próbowali naśladować zwyczaje chrześcijańskiego otoczenia i stworzyli własną kulturę pochówku , która zupełnie nie odpowiada żydowskiej tradycji.
Albert Meyer; Źródło: DW.com
Śladami II wojny światowej
Cmentarz pełnił bardzo ważną funkcję w społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej. Służył on bowiem jako schronienie dla ukrywających się Żydów. Na szczęście, sam cmentarz przetrwał wojnę niemalże bez szwanku. Oczywiście został częściowo zniszczony podczas bombardowania Berlina, ale oszczędzili go naziści za czasów swego panowania. Zachowały się, po dziś dzień, cenne historyczne tomy pochówków, które są kopalnią badań genealogicznych.
Obecnie na Cmentarzu Żydowskim w Berlinie są prochy ponad 280 Żydów zamordowanych w obozach koncentracyjnych. W latach pięćdziesiątych XX wieku przy wejściu na teren cmentarza ustawiono pomnik upamiętniający 6 milionów żydowskich ofiar prześladowań faszystowskich. Dookoła pomnika widoczne są tablice pamiątkowe z wyrytymi nazwami wszystkich obozów koncentracyjnych.
Po wojnie, w 1949 roku, dokonano ekshumacji Herberta Bauma, który był bojownikiem ruchu oporu żydowskiego pochodzenia i przeniesiono jego zwłoki na cmentarz w Weißensee. Dawna lica Lothringenstrasse, przy której znajdował się cmentarz, została przemianowana wówczas na ulicę Herberta Bauma (niem. Herbert-Baum-Straße) i tak nazywa się do dzisiaj.
Cmentarz Żydowski w Berlinie w pigułce
Mężczyźni na teren cmentarza muszą wejść z okryciem na głowę, takie okrycie można wypożyczyć na miejscu. Wejście jest darmowe, trzeba jednak sprawdzać na stronie internetowej godziny otwarcia, ponieważ zmieniają się one w zależności od pory roku. Dodatkowo cmentarz jest zamknięty dla zwiedzających w szabat, czyli w siódmy dzień tygodnia w judaizmie (w sobotę) oraz w święta. Można zgłosić się również na zwiedzanie cmentarza z przewodnikiem.
Budynki oraz teren Żydowskiego Cmentarza w Weißensee od 1977 roku są na liście zabytków architektonicznych i ogrodniczych.
Wpis napisany za sprawą własnych doświadczeń i po wizycie na żydowskim cmentarzu w Weißensee oraz dzięki informacjom na oficjalnej stronie Förderverein Jüdischer Friedhof.
0 komentarzy